Η δημιουργικότητα στην εκπαίδευση έχει απασχολήσει κατά καιρούς πολλούς επιστήμονες και εκπαιδευτικούς, οι οποίοι θεωρούν πως είναι απαραίτητο συστατικό στοιχείο για την επιτυχημένη εκπαιδευτική πορεία των μαθητών. Τα παιδιά εισέρχονται στο σχολείο με ανεξάντλητη φαντασία και αποτελεί χρέος των εκπαιδευτικών να την ενισχύσουν και να την εξελίξουν. Η δημιουργικότητα όπως αναφέρει και ο Ken Robinson, είναι «η διαδικασία ανάπτυξης πρωτογενών ιδεών που έχουν αξία» (Robinson, 2011). Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου η φαντασία, η δημιουργικότητα θα έπρεπε να εξελίσσεται. Αντιθέτως, φαίνεται να στερεύει όπως έχουν δείξει πολλές έρευνες τα τελευταία χρόνια. Ως εκπαιδευτικοί, λοιπόν, θα πρέπει να βοηθήσουμε τα παιδιά να ενεργοποιήσουν και να ενισχύσουν τη δημιουργικότητα και φαντασία τους.

  Ορισμένες από τις τεχνικές που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένας εκπαιδευτικός στο σχολικό πλαίσιο για να ενισχύσει τη δημιουργικότητα των παιδιών είναι οι παρακάτω:

«Το τριώνυμο της φαντασίας»: Σε αυτή την τεχνική ο εκπαιδευτικός δίνει στους μαθητές τρεις (3) λέξεις χωρίς κάποια σύνδεση μεταξύ τους (πχ λάδι,αλεπού, καρέκλα). Έπειτα, ζητάει από τους μαθητές του να φτιάξουν μια ιστορία ή μια πρόταση ή ένα ποίημα (ανάλογα με τους σκοπούς του εκπαιδευτικού), με νοηματικό αντίκρισμα που να περιέχει αυτές τις λέξεις. Ακολουθώντας τις ίδιες ενέργειες μπορεί να επιτευχθεί και η τεχνική «το πολυώνυμο της φαντασίας» με μόνη διαφορά το γεγονός ότι χρειάζεται να δοθούν περισσότερες λέξεις. Όσο πιο ασύμβατες- απομακρυσμένες νοηματικά είναι οι λέξεις μεταξύ τους, τόσο μεγαλύτερη είναι η ενίσχυση της δημιουργικότητας.

«Η τεχνική του κύματος»: Δίνεται από τον εκπαιδευτικό μια εικόνα στα παιδιά με ένα σχήμα (πχ: τρίγωνο) ή με πολύχρωμα  μοτίβα. Τα παιδιά παρατηρούν την εικόνα που τους έχει δοθεί και προσπαθούν να σκεφτούν τι θα μπορούσε να είναι. Ο καθένας με τη σειρά του λέει μια ιδέα για το σχήμα που τους δόθηκε και δημιουργούν μια ιστορία. Ουσιαστικά, οι ιδέες αναπαριστούν το κύμα, περνώντας από τη μια στην άλλη ιδέα και έτσι δημιουργείται ένας καταιγισμός ιδεών των παιδιών ο οποίος βοηθά στην ανάπτυξη της κριτικής και δημιουργικής τους σκέψης. Η εικόνα που θα τους δοθεί, μπορεί να σχετίζεται άμεσα με το μάθημα που θέλει να διδάξει ο εκπαιδευτικός, είτε είναι μαθηματικά, είτε γλώσσα, είτε καλλιτεχνικά, είτε ιστορία και πολλά άλλα. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται και η διεπιστημονικότητα, καθώς εμπλέκονται παραπάνω από μια επιστήμες και τα παιδιά διευρύνουν τους ορίζοντές τους

«Το παιχνίδι των πολλών ερωτήσεων»: Μέσα από ανοιχτές ερωτήσεις, σκοπός του εκπαιδευτικού είναι να ακούσει όλες τις διαφορετικές απαντήσεις των μαθητών, δηλαδή μέσω πολλών οπτικών γονιών. Μπορούμε, για παράδειγμα, με αυτή την τεχνική να μιλήσουμε με γνώμονα τα συναισθήματα του κάθε ανθρώπου και να δημιουργήσουμε ένα κλίμα οικειότητας και ελεύθερης εκφραστικότητας στο κοινό που απευθυνόμαστε.

«Το παιχνίδι των έξι ερωτήσεων»: Με το συγκεκριμένο παιχνίδι οι συμμετέχοντες καλούνται να απαντήσουν έξι συγκεκριμένες ερωτήσεις, αφού αναφερθεί από τη δασκάλα μια ιστορία που θα ακούσουν με προσοχή. Πετώντας ένα μπαλάκι από παιδί σε παιδί, ο εκπαιδευτικός κάνει τις έξι ερωτήσεις: «Ποιος; Τι; Που; Πότε; Πως; Γιατί;». Οι μαθητές παίζοντας βάζουν το μυαλό τους να σκεφτεί πολλές και διαφορετικές απαντήσεις. Με παρόμοιο τρόπο, παίζεται και «το παιχνίδι του επειδή…», στο οποίο ο εκπαιδευτικός λέει μια κατάσταση λέγοντας στο τέλος την λέξη «επειδή»,αφήνοντας τα παιδιά να την συμπληρώσουν με διαφορετικά σενάρια της σκέψης τους. Παρομοίως, υπάρχει «η τεχνική του πριν…», «η τεχνική του τί θα γίνει αν…» και «η τεχνική του ενώ…». Οι συγκεκριμένες τεχνικές δημιουργικότητας, λειτουργούν άψογα και βοηθητικά σε ύλη γραμματικής και συντακτικού του Δημοτικού, δείχνοντας στα παιδιά πως η μάθηση είναι μια διασκεδαστική και χρήσιμη εμπειρία. Επίσης, είναι «τροφή» και για άλλες καταστάσεις της ζωής μας που μπορεί να έρθουμε αντιμέτωποι. Μπορούν να μας βοηθήσουν να πάρουμε σημαντικές αποφάσεις βάζοντας τη σκέψη μας να λειτουργήσει πολυδιάστατα.

«Οι πολλαπλές χρήσεις των αντικειμένων»: Ρωτάμε τα παιδιά ποιες χρήσεις μπορεί να έχει ένα αντικείμενο, πέρα από την συνηθισμένη του. Για παράδειγμα, τί διαφορετικό μπορούμε να κάνουμε με έναν συνδετήρα, πέρα από το να συγκεντρώνουμε τις σημειώσεις μας. Αυτό θα βάλει το κοινό μας σε μεγάλη σκέψη και θα τείνει να σκαρφιστεί ό,τι πιο πρωτότυπο μπορεί.

 «Το παιχνίδι ρόλων»: Το παιχνίδι αυτό, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε πολλά μαθησιακά περιβάλλοντα και με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Οποιοδήποτε κείμενο (παραμύθι, ποίημα, δημιούργημα μαθητή, θεατρικό έργο, λέξεις) ή κατάσταση (εκδήλωση συναισθήματος) που επεξεργάζονται οι μαθητές, μπορεί να αποδοθεί από τους ίδιους, προσαρμόζοντας τον εαυτό τους μέσα σε μια ιστορία, παίζοντας ένα συγκεκριμένο ρόλο, όπως κάνει και ο ηθοποιός στο θέατρο. Είναι μια δραστηριότητα πέρα για πέρα δημιουργική, αφού τα παιδιά μπαίνουν στη θέση άλλων χαρακτήρων και φτιάχνουν έναν διαφορετικό κόσμο μέσα στην σχολική πραγματικότητα με δικά τους σενάρια ακολουθώντας και εμπλουτίζοντας μια γενική ιδέα.

«Η τεχνική των συνεπειών»: «Τι πιστεύετε πως θα συνέβαινε αν βλέπαμε τον κόσμο μόνο με ακτίνες Χ και οι άνθρωποι στα μάτια μας ήταν όλοι όμοιοι σκελετοί;». Με αυτή την ερώτηση ανοίγουν άπειρα θέματα προς βαθιά συζήτηση με τους μαθητές. Για παράδειγμα, δεν θα διακρίναμε το χρώμα του δέρματος του άλλου (ρατσισμός), δεν θα καταλαβαίναμε αν τα ρούχα του είναι ακριβά (υπερκαταναλωτισμός, οικονομική κατάσταση, κοινωνικές τάξεις)κ.α.. Γενικότερα, για να χρησιμοποιήσουμε αυτή τη τεχνική, αλλάζουμε κάτι που έχουμε δεδομένο επ’ αόριστον και σκεφτόμαστε ποιες συνέπειες μπορεί να φέρει η αλλαγή του.

 «Οπτικές ψευδαισθήσεις»: Υπάρχουν διάφορες εικόνες που είναι έτσι φτιαγμένες, ώστε να μπερδεύουν τον παρατηρητή κοιτάζοντάς τες και πολλές φορές να βλέπει πάνω από ένα σχέδιο μετά από προσεκτική παρατήρηση. Αυτές, χρησιμοποιούνται και για τεστ προσωπικότητας από ειδικούς, αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι δικιά μας αρμοδιότητα. Οι μαθητές, κοιτάζοντας τις εικόνες μπορούν να δημιουργήσουν πολλές και διαφορετικές ιστορίες και θέματα, γιατί η φύση των εικόνων είναι πολύ ελεύθερη, χωρίς συγκεκριμένες γραμμές που προσδιορίζουν μόνο γνωστά και αποδεκτά σε όλους μας σχέδια. Ο καθένας μπορεί να δει κάτι διαφορετικό.

«Ιδεοθύελλα ή καταιγισμός ιδεών»: Ο εκπαιδευτικός θέτει έναν προβληματισμό προς λύση στην ολομέλεια της τάξης ή σε κάθε ομάδα μαθητών που δημιούργησε. Πρέπει να τονίσει στους μαθητές ότι σκοπός είναι να βρεθούν όσο το δυνατόν περισσότερες και δημιουργικές λύσεις στο πρόβλημα. Οι ιδέες καταγράφονται, η μια κάτω από την άλλη. «Ο αντίστροφος κατιδεασμός» είναι η ακριβώς αντίστροφη της παραπάνω. Οι μαθητές πρέπει να βρουν τρόπους που επιτείνουν το πρόβλημα και όχι λύσεις του. Είναι πιο περίπλοκο, χρειάζεται βαθιά σκέψη και χρήση της φαντασίας μας. Σκοπός είναι κι εδώ στο τέλος να βγουν στην επιφάνεια λύσεις του προβλήματος.

Βιβλιογραφία:

-Robinson ken. (2011), Για μια επανάσταση δημιουργικότητας,(Aθήνα: Εν πλω)

-Μαγνήσαλης, Κ. (2002), Δημιουργική σκέψη, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.

– Σιούτας Νίκος, Ζημιανίτης Κώστας, Κουταλέλη Ελένη, Παναγοπούλου Έφη (2008), Δημιουργική σκέψη- Παραγωγή Καινοτόμων και Πρωτότυπων ιδεών, (ΙΔΕΚΕ)

Οικονομάκη Κατερίνα