Εκτιμάται ότι πάνω από το 50% των ενηλίκων με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (μια νευροψυχιατρική διαταραχή, η οποία πλήττει τόσο τους ενήλικες όσο και τα παιδιά και τους εφήβους) εμφανίζουν τη διαταραχή στη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας, με μέσο όρο έναρξης τα 10 έτη. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα βασανιστική διαταραχή, η οποία περιλαμβάνει Ιδεοληψίες και Καταναγκασμούς και χαρακτηρίζεται από ένα έντονο και βασανιστικό αίσθημα αμφιβολίας και ενοχής.

Οι ιδεοληψίες είναι ακούσιες ανεπιθύμητες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις, οι οποίες συμβαίνουν παρά τη θέληση του παιδιού και του προκαλούν έντονο αίσθημα δυσφορίας και φόβου και από τις οποίες δεν μπορεί να απεγκλωβισθεί. Όσο μάλιστα περισσότερο προσπαθεί να απαλλαγεί από τις ιδεοληψίες, τόσο αυτές πολλαπλασιάζονται και επιμένουν βασανίζοντάς το. Ένα παιδί με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή προκειμένου να απαλλαγεί από το δυσάρεστο αίσθημα αμφιβολίας και επικείμενης απειλής που οι ιδεοληψίες του προκαλούν, προβαίνει σε μια σειρά εκούσιων καταναγκαστικών πράξεων που στόχο έχουν να προλάβουν ή να διώξουν το αίσθημα της απειλής και να μειώσουν τη δυσφορία.

Ο έλεγχος της ίδιας πράξης ξανά και ξανά ή οι επαναλήψεις της ίδιας πράξης είναι καταναγκασμοί. Το παιδί ή ο έφηβος μπορεί να γνωρίζει ότι οι φόβοι του είναι παράλογοι ή υπερβολικοί, αλλά ωστόσο να μην μπορεί να αντισταθεί στην εκτέλεση των καταναγκαστικών πράξεων.Οι μορφές με τις οποίες εκδηλώνεται η διαταραχή στα παιδιά και τους εφήβους δεν διαφέρει σημαντικά από αυτές των ενηλίκων. Όπως δηλαδή οι ενήλικες, έτσι και τα παιδιά και οι έφηβοι με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή είναι μια ετερογενής ομάδα ατόμων, τα οποία διαφέρουν μεταξύ τους ως προς το περιεχόμενο των ιδεοληψιών και των καταναγκασμών που μπορεί να εκδηλώσουν.

Οι κλασικοί τύποι Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής που μπορεί ένα παιδί ή ένας έφηβος να εκδηλώσει είναι οι εξής:

• Ο τύπος των Ιδεοληψιών της Παθολογικής Αίσθησης Ευθύνης και των Καταναγκασμών Επανελέγχου όπου το παιδί ή ο έφηβος χαρακτηρίζεται από μια παθολογικά διογκωμένη αίσθηση ευθύνης και ανησυχία μήπως το ίδιο προκαλέσει βλάβη σε κάποιον ή ατύχημα, κατά λάθος ή από αμέλεια, ή ακόμη και ηθελημένα.
• Οι ιδεοληψίες Παθολογικής Αίσθησης Ευθύνης συνήθως παίρνουν την μορφή βασανιστικής αμφιβολίας, από την οποία το παιδί ή ο έφηβος δεν μπορεί εύκολα να απαλλαγεί (‘Και αν δεν διάβασα σωστά την εκφώνηση της άσκησης και απάντησα λάθος;’ ή ‘Και αν δεν κλείδωσα την πόρτα καθώς έφευγα και μπει κάποιος διαρρήκτης στο σπίτι;’).
• Ως εκ τούτου, το παιδί ή ο έφηβος παίρνει υπερβολικά μέτρα ασφάλειας και καταφεύγει σε καταναγκασμούς επανελέγχου μιας κατάστασης (π.χ., διαβάζει την εκφώνηση της άσκησης ξανά και ξανά ή ελέγχει επανειλημμένα την πρίζα ή την πόρτα), ώστε να εξασφαλίσει ότι δεν θα προκληθεί βλάβη στο μέλλον ή δεν έχει ήδη προκληθεί βλάβη.

-Ο τύπος των Ιδεοληψιών Καθαριότητας ή Μόλυνσης και των Καταναγκασμών Καθαριότητας ή Απολύμανσης περιλαμβάνει υπερβολικούς φόβους που έχουν να κάνουν με την επαφή του παιδιού ή του εφήβου με σωματικά υγρά (ούρα, κόπρανα, σπέρμα), με βρωμιά, με τυχόν μικρόβια ή με τοξικές ή ραδιενεργές ουσίες. Όσα παιδιά εκδηλώνουν αυτόν τον τύπο ανησυχούν υπερβολικά ότι θα αρρωστήσουν σοβαρά αν έρθουν σε επαφή με ‘μολυσμένα’ αντικείμενα ή καταστάσεις και ότι μπορεί να μεταδώσουν τη μόλυνση και σε άλλους, συνήθως σε αγαπημένα τους πρόσωπα. Αποφεύγουν, επομένως, με κάθε τρόπο να έρχονται σε επαφή με καταστάσεις και αντικείμενα, τα οποία θεωρούν ότι είναι πηγές μόλυνσης (χερούλια πόρτας, τουαλέτες, νοσοκομεία ή συγκεκριμένα άτομα ή μέρη του σώματος). Όταν δεν μπορούν να αποφύγουν κάποια πηγή μόλυνσης, καταφεύγουν σε καταναγκασμούς υπερβολικής καθαριότητας και πλυσίματος και σε υπερβολική χρήση υγρών απολύμανσης. Πολλά παιδιά εκτελούν τους καταναγκασμούς αυτούς με στερεότυπο τρόπο.
-Οι Ιδεοληψίες Συμμετρίας (‘Ακριβώς έτσι’) και οι Καταναγκασμοί Συμμετρίας και Οργάνωσης είναι ο τρίτος κλασικός τύπος Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής. Στα παιδιά και τους εφήβους με αυτόν τον τύπο κυριαρχεί μια έντονη και ακαταμάχητη ανάγκη τα πράγματα να γίνονται με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο ή ‘ακριβώς έτσι’. Τα παιδιά αυτά χαρακτηρίζει μια υπερβολική ενασχόληση με την τάξη και την οργάνωση του χώρου τους, καθώς και με την ευθυγράμμιση των αντικειμένων τους συχνά με έναν συγκεκριμένο και πολλές φορές ιδιόμορφο τρόπο.
-Τέλος, ο τέταρτος κλασικός τύπος Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής, τον οποίο εκδηλώνουν περισσότερο οι έφηβοι και λιγότερο τα παιδιά, είναι ο τύπος των Βίαιων, Σεξουαλικών ή Θρησκευτικών Ιδεοληψιών και των Νοερών Καταναγκασμών και Καταναγκασμών Καθησυχασμού. Αυτός ο τύπος θεωρείται ίσως ο πλέον βασανιστικός αφού οι έφηβοι που βιώνουν ιδεοληψίες αυτού του περιεχομένου αισθάνονται έντονη δυσφορία και βαθύ αίσθημα ενοχής και ντροπής, καθώς αυτές έρχονται σε πλήρη αντίθεση με το χαρακτήρα τους και τις πεποιθήσεις τους. Αυτός ίσως να είναι και ο κύριος λόγος που καθυστερούν να ζητήσουν βοήθεια από ειδικό, καθώς δυσκολεύονται να εκμυστηρευθούν σε κάποιον δικό τους αυτές τις μύχιες και ντροπιαστικές σκέψεις.
Κάνουν λοιπόν υπεράνθρωπες-συνήθως μοναχικές-προσπάθειες για να τις αποτρέψουν ή να τις ‘ακυρώσουν’ όταν αυτές εμφανίζονται. Για παράδειγμα, σκέφτονται μια ‘καλή’ σκέψη κάθε φορά που έχουν μια ‘κακή’ σκέψη ή επαναλαμβάνουν μια πράξη που έκαναν όταν ήρθε η ‘κακή’ σκέψη, αντικαθιστώντας την με μια ‘καλή’ σκέψη’. Η καταναγκαστική προσευχή χαρακτηρίζει επίσης αυτόν τον τύπο. Μπορεί τέλος να αναζητούν επίμονα από τους άλλους να τους καθησυχάσουν ότι δεν είναι επικίνδυνοι για τους άλλους.

Το περιεχόμενο των Ιδεοληψιών και των Καταναγκασμών αλλάζει με το χρόνο και η πλειοψηφία των παιδιών με τη διαταραχή έχουν περισσότερους από έναν τύπο. Μέχρι το τέλος της εφηβείας μάλιστα, τα περισσότερα παιδιά με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή έχουν συνήθως εκδηλώσει σχεδόν όλους τους κλασικούς τύπους της διαταραχής. Επιπλέον, ένα μεγάλο ποσοστό των παιδιών αυτών εκδηλώνει ταυτόχρονα και άλλες αναπτυξιακές ή ψυχολογικές διαταραχές περιπλέκοντας την κατάσταση περισσότερο.

Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή είναι μια σταδιακά επιδεινούμενη και εν δυνάμει χρόνια διαταραχή, η οποία συνήθως προκαλεί μεγάλη ψυχολογική επιβάρυνση στο ίδιο το παιδί ή τον έφηβο-αλλά και στο άμεσο οικογενειακό του περιβάλλον- επηρεάζοντας αισθητά τη λειτουργικότητά του σε όλους τους σημαντικούς τομείς (σχολείο, ελεύθερος χρόνος, συναναστροφές).

Τα παιδιά με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή ωφελούνται περισσότερο από ένα είδος ψυχολογικής θεραπείας που ονομάζεται Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική Θεραπεία, η οποία τα διδάσκει νέους τρόπους να αντιμετωπίζουν τις ιδεοληψίες και τους καταναγκασμούς που χαρακτηρίζουν τη διαταραχή. Πρόκειται για μια εξειδικευμένη μέθοδο ψυχοθεραπείας και ως εκ τούτου ο ψυχοθεραπευτής είναι απαραίτητο να έχει ειδική εκπαίδευση και κλινική εμπειρία, ώστε να μπορεί να την εφαρμόζει επιτυχώς σε παιδιά και εφήβους με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή. Στη Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική Θεραπεία τα παιδιά μαθαίνουν να έρχονται αντιμέτωπα με την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή μέσω μιας ψυχολογικής μεθόδου, η οποία ονομάζεται Έκθεση με Παρεμπόδιση της Αντίδρασης (ή Ε.μΠ.Α για συντομία). Η Ε.μΠ.Α περιλαμβάνει δύο εξίσου σημαντικά μέρη: (α) την σταδιακή Έκθεση του παιδιού στις καταστάσεις που του προκαλούν το αίσθημα της αμφιβολίας και της απειλής, και (β) την Παρεμπόδιση της Αντίδρασης, δηλαδή την παρεμπόδιση της εκτέλεσης των καταναγκαστικών πράξεων από το παιδί. Η μέθοδος αυτή ωφελεί ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό παιδιών με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή, αν και αρκετά παιδιά και έφηβοι χρειάζεται να λάβουν συνδυαστικά φαρμακευτική αγωγή.

Μέθοδοι και τεχνικές στη γνωσιακή –συµπεριφοριστική θεραπεία
Η γνωσιακή – συµπεριφοριστική ψυχοθεραπεία αποτελεί σύνθεση γνωσιακών και συµπεριφοριστικώνπροσεγγίσεων. Στόχος της παρέµβασης είναι η αναγνώριση των προτύπων δυσλειτουργικής σκέψης και συµπεριφοράς, µε αποτέλεσµα σε ορισµένες φάσεις της θεραπείας να δίνεται µεγαλύτερη έµφαση σε συµπεριφοριστικές τεχνικές και σε άλλες φάσεις σε γνωσιακές τεχνικές (Hawton, Salkovskis, Kirk, & Clark, 1996). Ο βασικός πυρήνας της γνωσιακής-συµπεριφοριστικής ψυχοθεραπείας αποτελείται από τρεις βασικές αρχές:
• η γνωστική λειτουργία επηρεάζει τη συµπεριφορά
• η γνωστική λειτουργία µπορεί να µεταβληθεί και να ελεγχθεί
• οι επιθυµητές αλλαγές στη συµπεριφορά µπορούν να επηρεαστούν από γνωστικές αλλαγές
Η πιο σηµαντική διαφορά ανάµεσα στην παραδοσιακή συµπεριφοριστική θεραπεία και στο γνωσιακό –συµπεριφορισµό είναι ο τρόπος µε τον οποίο ερµηνεύει ο θεραπευτής στο θεραπευόµενο τη βελτίωση της κατάστασής του κατά τη θεραπεία. Οι θεραπευτές συµπεριφοριστικής κατεύθυνσης ερµηνεύουν τη θεραπευτική βελτίωση µέσω των νόµων της µάθησης, ενώ οι θεραπευτές γνωσιακής κατεύθυνσης την ερµηνεύουν ως αποτέλεσµα αλλαγής των αντιλήψεων, πεποιθήσεων και του τρόπου σκέψης του ατόµου. Στο πλαίσιο αυτό, η γνωσιακή – συµπεριφοριστική προσέγγιση έχει αφοµοιώσει συµπεριφοριστικές τεχνικές, οι οποίες όµως χρησιµοποιούνται µε διαφορετική συλλογιστική. Για παράδειγµα, η τεχνική της έκθεσης στη συµπεριφοριστική θεραπεία στοχεύει στην εξοικείωση του ατόµου µε το φοβογόνο αντικείµενο, ενώ στη γνωσιακή ψυχοθεραπεία στην αµφισβήτηση και ανασκευή των µη ρεαλιστικών πεποιθήσεων του ατόµου για τη φοβογόνο κατάσταση.

Ο Beck (1976) υποστηρίζει ότι, παρ’ ότι ο στόχος της συµπεριφοριστικής παρέµβασης είναι η ανακούφιση του συµπτώµατος και η παρέµβαση απευθύνεται άµεσα στο σύµπτωµα και την έκδηλη συµπεριφορά του ατόµου, ο τρόπος µε τον οποίο αυτή η παρέµβαση τελικώς λειτουργεί µπορεί να αναλυθεί µε γνωσιακούς όρους. Για παράδειγµα, ένα άτοµο που κατορθώνει, µέσω συµπεριφοριστικών ασκήσεων, να είναι διεκδικητικό σε µία περίσταση (π.χ. να διαµαρτυρηθεί επειδή κάποιος του πήρε τη θέση στην ουρά της τράπεζας), µετά από την εµπειρία αυτή έχει την ευκαιρία να αµφισβητήσει τις µη ρεαλιστικές σκέψεις που βρίσκονταν πίσω από το φόβο του να είναι διεκδικητικό (π.χ. «Αν διεκδικήσω, ο άλλος θα θυµώσει και θα µε βρίσει»). Μετά από µία επιτυχηµένη εµπειρία διεκδίκησης, το άτοµο µπορεί να καταλάβει ότι οι σκέψεις του σχετικά µε την εκδήλωση διεκδικητικότητας δεν είχαν ρεαλιστική βάση («Ήµουν διεκδικητικός και παρ’ όλα αυτά κανένας δε θύµωσε, ούτε µε έβρισε»). Άλλο παράδειγµα είναι η συστηµατική απευαισθητοποίηση, µέσω της οποίας το άτοµο, βιώνοντας το αγχογόνο ερέθισµα σε µικρές δόσεις, έχει την ευκαιρία –εφόσον η άσκηση προβλέπει να µη δηµιουργηθεί άγχος- να δει την κατάσταση πιο αντικειµενικά και ρεαλιστικά.

Θεραπεία Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής
Πολλοί άνθρωποι νιώθουν έντονο στρες σχετικά με τα προβλήματα της καθημερινότητας, σκέφτονται συνέχεια αν έχουν κλειδώσει την πόρτα ή αν έχουν βγάλει το σίδερο από την πρίζα. Γενικά, ο έλεγχος βοηθά στην ανακούφιση των φόβων, και έτσι οι άνθρωποι μπορούν να συνεχίσουν την ημέρα τους.
Όταν όμως αυτές οι σκέψεις γίνονται επίμονες και επαναλαμβανόμενες, παρεμβαίνουν στη ζωή σας και στη φυσιολογική σας ρουτίνα. Όταν νιώθετε την ανάγκη να καθιερώσετε κάποια νέα τελετουργικά (καταναγκασμοί) για να κατευνάσετε ή να ανταποκριθείτε σε αυτές τις εμμονικές σκέψεις (ιδεοληψίες), η ζωή σας μπορεί να διαταραχθεί ακόμη περισσότερο. Αν αντιμετωπίζετε τέτοιες σκέψεις και συμπτώματα, ίσως να έχετε ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.

Τι είναι η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι μια διαταραχή άγχους που χαρακτηρίζεται από σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις αιφνίδιας εισβολής, επίμονες και επαναλαμβανόμενες και σκόπιμες συμπεριφορές, ή νοητικές δραστηριότητες με τελετουργικό χαρακτήρα (καταναγκασμοί).

Τι είναι οι ιδεοληψίες;

Οι ιδεοληψίες είναι σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις αιφνίδιας εισβολής, επίμονες και επαναλαμβανόμενες. Αφορούν σε κάτι επικίνδυνο ή ανησυχητικό και σας κάνουν να νιώθετε άγχος, ενοχές ή τρόμο, σε περίπτωση που η σκέψη είναι αληθινή. Παραδείγματα περιλαμβάνουν σκέψεις όπως ʺΈκλεισα την κουζίνα;ʺ (Ίσως το σπίτι να πάρει φωτιά), ή ʺΤα χέρια μου είναι βρώμικαʺ (Ίσως να αρρωστήσω). Οι ιδεοληψίες μπορεί επίσης να είναι εικόνες τρομακτικών πραγμάτων, όπως το να μαχαιρώσουν κάποιον ή να τρέχετε να ξεφύγετε από κάποιον, ή όταν σας ζητούν να κάνετε κάτι που δεν θέλετε. Οι ιδεοληψίες είναι ενοχλητικές και δυσάρεστες επειδή επικεντρώνονται σε πράγματα που είναι σημαντικά για εσάς, και τα οποία δεν θέλετε να είναι αλήθεια. Οι περισσότεροι άνθρωποι προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τις ιδεοληψίες καθησυχάζοντας τον εαυτό τους ότι οι σκέψεις δεν είναι αληθινές, ή κάνοντας κάτι για να ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο (π.χ ελέγχουν την κουζίνα, πλένουν συνεχώς τα χέρια τους).

Τι είναι οι καταναγκασμοί;

Οι καταναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες, σκόπιμες συμπεριφορές, ή νοητικές δραστηριότητες με τελετουργικό χαρακτήρα που αποσκοπούν στη μείωση των ιδεοληψιών και στη μείωση του άγχους που προκαλούν οι ιδεοληψίες. Μπορεί να περιλαμβάνουν προφανείς συμπεριφορές, όπως ο έλεγχος ή το πλύσιμο των χεριών, ή νοητικές λειτουργίες όπως η προσευχή, η αριθμητική επανάληψη, ή η επανάληψη λέξεων σιωπηλά. Οι καταναγκασμοί επίσης αποκαλούνται ʺτελετουργικάʺ επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι νιώθουν ότι πρέπει να κάνουν αυτές τις πράξεις με συγκεκριμένο τρόπο, και δεν μπορούν να ηρεμήσουν μέχρι να τα κάνουν σωστά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, αντί να εκτελούν τους καταναγκασμούς μια φορά, οι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή να επαναλαμβάνουν αυτές τις συμπεριφορές ξανά και ξανά μέχρι να νιώσουν ότι ο κίνδυνος έχει αποφευχθεί, ή η ανησυχία και το στρες έχουν υποχωρήσει.

Συχνές ιδεοληψίες και καταναγκασμοί

Τις περισσότερες φορές υπάρχει μια προφανής σύνδεση μεταξύ ιδεοληψίας και καταναγκασμού (π.χ. μόλυνση και πλύσιμο). Σε άλλες περιπτώσεις, η σύνδεση ίσως να είναι πιο εσωτερική, ανάλογα με τις πεποιθήσεις και τις προκαταλήψεις του ατόμου (π.χ. η αριθμητική επανάληψη).

Ιδεοληψία μόλυνσης και καταναγκασμοί καθαριότητας

Η ιδεοληψία μόλυνσης αφορά στην βασανιστική υπερβολική νοητική ενασχόληση με το ενδε¬χόμενο μόλυνσης από ρύπους, ακαθαρσίες ή μικροοργανισμούς και επακόλουθης νόσησης. Συνήθως αυτή η ιδεοληψία συμβαίνει όταν το άτομο με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή έρχεται σε επαφή με αντικείμενα που ίσως να έχουν αγγίξει άλλοι άνθρωποι (π.χ. τουαλέτες, τηλέφωνα, χρήματα, γράμματα, τρόφιμα κλπ). Η επαφή με πιθανά μολυσμένα αντικείμενα γενικά αποφεύγεται επειδή προκαλεί στρες. Αν η επαφή τελικά συμβεί, οι περισσότεροι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή θα πλυθούν ώστε να ανακουφιστούν από το στρες, και να μειώσουν την πιθανότητα κινδύνου. Τα τελετουργικά πλυσίματος μπορεί να συνδέονται με ιδεοληψίες αμφιβολίας ότι μπορεί να δηλητηριαστούν ή ότι τα γυάλινα αντικείμενα του φαγητού έχουν μολυνθεί. Ιδίως αυτή την περίοδο με την πανδημία του κορωνοϊού, οι ψυχαναγκασμοί καθαριότητας μπορεί να είναι ιδιαίτερα αυξημένοι.
Σε κάποιες περιπτώσεις, τα άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ίσως να φοβούνται ότι άθελά τους θα βλάψουν ή θα δηλητηριάσουν τους αγαπημένους τους. Για να μειώσουν το φόβο που συνδέεται με αυτές τις σκέψεις , τα άτομα είναι πιθανό να ξαναπλένουν οτιδήποτε αγγίζουν οι άλλοι, και να αποφεύγουν να πιάνουν τα τρόφιμα που θα καταναλωθούν από άλλους.

Ιδεοληψία παθολογικής αμφιβολίας και καταναγκασμοί ελέγχου

Οι καταναγκασμοί ελέγχου είναι υποκινούμενες από ιδεοληπτικές αμφιβολίες και αβεβαιότητες, τελετουργίες ελέγχου κλεισίματος παραθύρων, πορτών, κλειδαριών, τελετουργίες ελέγχου ηλεκτρικών διακοπτών, μαχαιροπήρουνων, συσκευών αερίου, έλεγχος τελεσθεισών και παραλειφθεισών πράξεων, έλεγχος της τοποθέτησης οικείων αντικειμένων. Σαν συνέπεια, αυτοί οι άνθρωποι φοβούνται να μην τους διαρρήξουν ή να μην μπει φωτιά στο σπίτι τους. Σε αντίθεση με τους ανθρώπους που ικανοποιούνται με μια απλή ματιά, οι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή θα πρέπει να ελέγξουν ξανά και ξανά τα πράγματα, ώστε να είναι σίγουροι ότι όλα είναι ασφαλή.
Άλλες ιδεοληψίες που συνδέονται με τελετουργικά ελέγχου περιλαμβάνουν:
• Οι αμφιβολίες ότι μια σκιά ή μια λακκούβα στο δρόμο είναι κάποιος άνθρωπος, που προκαλεί στον άνθρωπο με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή να κοιτάζει συνεχώς πίσω για να ελέγχει ότι δεν θα πάθει κανένας κακό.
• Οι αμφιβολίες ότι οι σκιές, τα κλαδιά ή οι ρωγμές στο έδαφος μπορεί να είναι σύριγγες ή άλλα δυνητικά επικίνδυνα αντικείμενα, με αποτέλεσμα το άτομο με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή να ελέγχει αν το έδαφος είναι ασφαλές για περπάτημα.

Ιδεοληψία απώλειας ελέγχου και εξουδετέρωση

Αυτή η ιδεοληψία τυπικά περιλαμβάνει επίμονες σκέψεις ή εικόνες για πρόκληση βλάβης σε κάποιο αγαπημένο πρόσωπο. Αν αυτή η σκέψη μπει στο μυαλό του ατόμου ενώ εκτελεί κάποια δραστηριότητα (π.χ. περπατά μέχρι την πόρτα), τότε το άτομο ίσως να έχει τον καταναγκασμό να γυρίσει πίσω στην πόρτα καθώς σκέφτεται ότι με αυτό τον τρόπο ο αγαπημένος τους θα είναι ασφαλής. Αυτό αποκαλείται ʺπνευματική εξουδετέρωσηʺ, καθώς η δυσάρεστη σκέψη αντιστρέφεται και αντικαθίσταται από μια θετική σκέψη. Αυτά τα συμπτώματα ίσως να συνδέονται με μια πληθώρα καθημερινών δραστηριοτήτων, όπως το ντύσιμο, το φαγητό, το ποτό, το διάβασμα, η χαλάρωση και το περπάτημα.

Ιδεοληψίες επιθετικότητας και συνδεδεμένοι καταναγκασμοί

Οι ιδεοληψίες επιθετικότητας είναι ιδεοληψίες απώλειας ελέγχου του εαυτού και πρόκλησης κακώσεων στον εαυτό ή σε συνανθρώπους, εκφοράς βωμολοχιών ή ύβρεων, τέλεσης κλοπών, ή πρόκλησης σοβαρών σωματικών βλαβών εξ αμελείας σε συνανθρώπους. Στις ιδεοληψίες επιθετικότητας ή στις φοβικές παρορμήσεις το άτομο κατατρέχεται από την ιδεοληψία απώλειας του αυτοελέγχου του και την άσκηση λεκτικής ή σωματικής βίας σε βάρος συνανθρώπων του. Αυτές οι ιδεοληψίες είναι τρομακτικές , και οδηγούν σε μια πληθώρα περίπλοκων αποφευκτικών τελετουργικών. Πολλοί άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή κλειδώνουν τα αιχμηρά αντικείμενα και έτσι ανταποκρίνονται στην σκέψη ελέγχοντας ότι κανένας δεν θα πληγωθεί, και λένε στον εαυτό τους ότι ποτέ δεν θα έκαναν τέτοιο πράγμα. Αυτές οι σκέψεις είναι αντίθετες με τις αρχές και τις πεποιθήσεις του ατόμου, πολλοί άνθρωποι είναι επικριτικοί με τον εαυτό τους για αυτές τις σκέψεις και το νόημά τους.

Ιδεοληψίες σεξουαλικότητας και καταναγκασμοί

Οι ιδεοληψίες σεξουαλικότητας είναι βασανιστικές νοητικές ενασχολήσεις με διαστροφικές σεξουαλικές σκέψεις —ιδέες, εικόνες —και/ή παρορμήσεις —αιμομικτικές, παιδε¬ραστικές, ομοφυλοφιλικές ή σαδομαζοχιστικές που αντιβαίνουν και αντιστρα¬τεύονται την προσωπικότητα και τις ηθικές αξίες του ατόμου. Οι άνθρωποι με αυτές τις ιδεοληψίες νιώθουν ντροπή, άγχος και φόβο. Οι περισσότεροι άνθρωποι με αυτή την ιδεοληψία ανταποκρίνονται στις σκέψεις τους υπενθυμίζοντας στον εαυτό τους ότι δεν θα έκαναν ποτέ τέτοιο πράγμα, και προσπαθώντας να αποφύγουν καταστάσεις που τους προκαλούν τέτοιες σκέψεις.

Πόσο συχνά συναντάται η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή μπορεί να συμβεί σε ενήλικες και παιδιά, αλλά τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται πριν την ηλικία των 30 ετών. Τα αγόρια συνήθως εμφανίζουν τα συμπτώματα σε μικρότερη ηλικία από τα κορίτσια, έτσι η εμμονική διαταραχή είναι διπλάσια στα αγόρια από ότι στα κορίτσια. Στους ενήλικες, ο αριθμός των ανδρών και των γυναικών είναι ίσος. Επειδή τα μέτρια ιδεοψυχαναγκαστικά συμπτώματα είναι πολύ συχνά στο γενικό πληθυσμό, η διάγνωση της ιδοεψυχαναγκαστικής διαταραχής γίνεται μόνο όταν οι ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί παρεμβαίνουν στη ζωή ενός ατόμου, ή το παρεμποδίζουν να κάνει πράγματα τα οποία θέλει. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι περίπου ένας ενήλικας στους διακόσιους διαγιγνώσκεται με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή κάθε χρόνο. Αν διαγνωστείτε με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι σπάνιο να την αντιμετωπίσετε χωρίς την κατάλληλη θεραπεία, έτσι αν τα συμπτώματα που περιγράφηκαν παραπάνω σας φαίνονται οικεία, ζητήστε τη βοήθεια ενός ψυχοθεραπευτή.

Ποιες θεραπείες έχουν αποδεδειγμένα αποτελέσματα;

Δύο θεραπευτικές επιλογές έχουν αποδεδειγμένα αποτελέσματα στην αντιμετώπιση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής , η ψυχοθεραπεία και η φαρμακευτική αγωγή, κυρίως με επιλεκτικούς αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs).

Πως βοηθάει η ψυχοθεραπεία;

Το πρώτο βήμα περιλαμβάνει την αναγνώριση της σύνδεσης μεταξύ των ιδεοληψιών, των καταναγκασμών και της ανησυχίας. Οι περισσότεροι άνθρωποι νιώθουν ανήσυχοι, τρομοκρατημένοι ή μπερδεμένοι όταν έχουν αυτές τις ιδεοληψίες και καθησυχάζονται ή ανακουφίζονται μετά από την εκτέλεση του καταναγκασμού (ακόμη και εάν νιώθουν τόσο αναστατωμένοι επειδή είναι κουρασμένοι από την εκτέλεση των καταναγκασμών). Οι άνθρωποι γενικά δεν νιώθουν τόσο ανήσυχοι, τρομοκρατημένοι ή αμήχανοι, για αυτό όταν κάτι τους προκαλεί στρες, βγάζει νόημα γιατί προσπαθούν να κάνουν κάτι για να καθησυχαστούν. Από αυτή τη σκοπιά είναι εύκολο να καταλάβετε γιατί πλένετε τα χέρια σας αν πιστεύετε ότι είναι βρώμικα, ή γιατί ελέγχετε συνεχώς την κουζίνα αν σκέφτεστε ότι μπορεί να είναι ανοιχτή.
Όταν κάποιος έχει ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή , αυτές οι συμπεριφορές βοηθούν να μείνουν οι φόβοι ζωντανοί, επειδή οι αμφιβολίες υπάρχουν, προκαλούν περισσότερο στρες, για αυτό το άτομο υποβάλλεται σε επαναλαμβανόμενους καταναγκασμούς για να ανακουφιστεί.
Ένας γενικός κανόνας όταν έχετε ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, είναι ότι οι αμφιβολίες γίνονται πιο ισχυρές όσο ενδίδετε στους ψυχαναγκασμούς, και αποδυναμώνονται όσο περισσότερο αντιστέκεστε.
Το επόμενο βήμα είναι να κατανοήσετε τι συμβαίνει όταν αντιστέκεστε στους καταναγκασμούς. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν προσπαθήσει να αντισταθούν στους καταναγκασμούς σε ένα βαθμό, αλλά συνήθως προσπαθούν να αντισταθούν σε πολλούς καταναγκασμούς, ή σε πολύ ισχυρούς καταναγκασμούς. Σαν αποτέλεσμα, νιώθουν να καταπιέζονται πολύ γρήγορα και τα παρατάνε. Όταν αντιστέκεστε σε ένα καταναγκασμό για πάνω από κάποιες ώρες, θα έχετε παρατηρήσει ότι το έντονο στρες που έχετε στην αρχή δεν διαρκεί , ούτε και η έντονη επιθυμία που έχετε στην αρχή να ενδώσετε στον καταναγκασμό σας. Όταν αντιμετωπίζετε πραγματικά το φόβο σας, τότε αυτά τα συναισθήματα σταδιακά υποχωρούν και ξεθωριάζουν. Μετά από δύο ή τρεις ώρες ίσως να νιώθετε ακόμη λίγο άβολα, αλλά δεν θα είστε ανήσυχοι όπως στην αρχή της αντίστασης στον καταναγκασμό.
Για παράδειγμα, αν φοβάστε την μόλυνση, ίσως να αποφασίσετε να αντισταθείτε στο φόβο που έχετε να αγγίξετε χρήματα ή πόμολα , χωρίς να πλύνετε μετά τα χέρια σας. Αρχικά θα νιώσετε στρες και θα έχετε έντονη επιθυμία να πλυθείτε. Μετά από λίγο, αυτό θα είναι πιο εύκολο και το άγχος θα υποχωρήσει. Σαν αποτέλεσμα, την επόμενη φορά που θα αγγίξετε το ίδιο πράγμα και θα αντισταθείτε στο πλύσιμο των χεριών , δεν θα είναι τόσο τρομακτικό, και με τον καιρό θα γίνεται ευκολότερο. Η επαναλαμβανόμενη έκθεση με αυτό τον τρόπο είναι πολύ σημαντική επειδή όταν κάνετε κάτι μια φορά δεν θα σας βοηθήσει. Χρειάζεται να το κάνετε ξανά και ξανά, μέχρι να μην έχετε πλέον άγχος που να συνδέεται με αυτή την δραστηριότητα.
Η συμπεριφορική ψυχοθεραπεία συγκεκριμένα για την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή περιλαμβάνει την έκθεση και την αποτροπή της απάντησης. Αυτό σημαίνει ότι οι θεραπευόμενοι μαθαίνουν να ελέγχουν τους φόβους τους χωρίς να πλένονται, να ελέγχουν, να επιβεβαιώνονται ή να δεσμεύονται σε καταναγκαστικές συμπεριφορές που θα μειώσουν προσωρινά το φόβο τους.

Ψυχοθεραπεία έκθεσης και αποτροπής της απάντησης

Για τους περισσότερους ανθρώπους, είναι πιο εύκολο να αντισταθούν σε μερικούς καταναγκασμούς από ότι σε άλλους. Παρακάτω ακολουθούν κάποια βήματα για την ανάπτυξη ενός διαβαθμισμένου πλάνου έκθεσης που θα επιτρέπει στον θεραπευόμενο να ελέγχει σταδιακά τους φόβους του με δομημένο και συστηματικό τρόπο. Βέβαια, η έκθεση μπορεί να είναι τρομακτική και δύσκολη να την κάνετε μόνοι σας, για αυτό μην διστάσετε να ζητήσετε συμβουλές από ένα ψυχίατρο ή ψυχοθεραπευτή που έχει την εμπειρία στην συμπεριφορική ψυχοθεραπεία για την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.

1. Φτιάξτε μια λίστα με όλες τις καταστάσεις που σας προκαλούν τα συμπτώματα (π.χ. όταν φεύγετε από το σπίτι ή όταν αγγίξετε κάποιο αντικείμενο που είναι βρώμικο).
2. Στη συνέχεια, φτιάξτε μια λίστα με τις σκέψεις, τις εικόνες ή τις παρορμήσεις που σας έρχονται στο μυαλό σε κάθε κατάσταση (ιδεοληψία)(π.χ. ο φούρνος ίσως να είναι αναμμένος, τα χέρια μου είναι βρώμικα).
3. Καταγράψτε όλα όσα κάνετε σε αυτές τις περιπτώσεις για να αποφύγετε τον κίνδυνο ή για να διώξετε τις σκέψεις (καταναγκασμοί) (π.χ. ελέγχετε το φούρνο, πλένετε τα χέρια σας).
4. Στο τέλος, κάντε μια λίστα με οποιαδήποτε δραστηριότητα ή κατάσταση αποφεύγετε εξαιτίας των ιδεοληψιών.
5. Ανατρέξτε στις λίστες που φτιάξατε, και βαθμολογήστε το άγχος που πιστεύετε ότι θα είχατε αν δοκιμάζατε να αντισταθείτε σε κάθε καταναγκασμό, σε διαφορετικές καταστάσεις. Χρησιμοποιήστε μια κλίμακα βαθμολόγησης από το 0-10, στην οποία το 10 θα σημαίνει ότι έχετε υπερβολικό άγχος, το 8 σημαίνει ότι έχετε έντονο άγχος, το 5 σημαίνει ότι έχετε μέτριο άγχος και το 3 ότι έχετε ήπιο άγχος.
6. Επιλέξτε ένα πράγμα από τη λίστα που πιστεύετε ότι θα μπορούσατε να αντισταθείτε και σας προκαλεί ήπιο μέχρι μέτριο άγχος. Την επόμενη φορά που θα έρθετε αντιμέτωποι με αυτή την κατάσταση, δοκιμάστε όσο πιο πολύ μπορείτε να αντισταθείτε στον καταναγκασμό που σας προκαλεί. Δώστε προσοχή στο πόσο αγχωμένοι νιώθετε στην αρχή, και τον τρόπο με τον οποίο αυτό το άγχος υποχωρεί.
7. Επαναλάβετε την ίδια διαδικασία, αντισταθείτε στον καταναγκασμό, κάθε φορά που είστε σε αυτή την κατάσταση (τουλάχιστον μια φορά την ημέρα). Πρέπει να παρατηρήσετε ότι , με πρακτική εξάσκηση, είναι πιο εύκολο να αντισταθείτε, επειδή το άγχος υποχωρεί.
8. Όταν νιώσετε για μια φορά άνετοι με αυτή τη δραστηριότητα, επιλέξετε έναν άλλο, πιο δύσκολο καταναγκασμό και επαναλάβετε τη διαδικασία. Συνεχίστε με αυτό τον τρόπο μέχρι να έχετε δουλέψει με όλους τους καταναγκασμούς της λίστας σας. Να προσέχετε να μην υποκύπτετε σε νέους καταναγκασμούς όταν σταματάτε τους παλιούς.

Φαρμακευτική αγωγή

Αν και η φαρμακευτική αγωγή με επιλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs) έχει εξαιρετικά οφέλη σε κάποιους ανθρώπους, το ποσοστό βελτίωσης ποικίλλει από άτομο σε άτομο. Οι περισσότεροι άνθρωποι που ωφελούνται από την φαρμακευτική αγωγή συνήθως παρατηρούν ότι οι ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί ακόμη υπάρχουν, αλλά είναι λιγότερο συχνοί και ενοχλητικοί. Γενικά, οι SSRIs βοηθούν τους ανθρώπους να διαχειριστούν τα συμπτώματα της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής , αλλά δεν αποτελούν θεραπεία, έτσι τα συμπτώματα χειροτερεύουν μετά από μερικές εβδομάδες από τη διακοπή της φαρμακευτικής αγωγής. Κατά μέσο όρο, η φαρμακευτική αγωγή δεν είναι τόσο αποτελεσματική όσο ο συνδυασμός φαρμακευτικής αγωγής και συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας, ή η ψυχοθεραπεία από μόνη της.
Τα φάρμακα που βοηθούν αποδεδειγμένα στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι η φλουοξετίνη, η σερτραλίνη, και η χλωριμιπραμίνη.

Αποτελεσματικότητα ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής
Οι μελέτες που έχουν γίνει έχουν δείξει ότι το 70% των ανθρώπων με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ανταποκρίνονται πολύ καλά στην ψυχοθεραπεία και τα συμπτώματα βελτιώνονται σε μεγάλο βαθμό. Η φαρμακευτική αγωγή (αντικαταθλιπτικά, κυρίως SSRI) έχουν πολύ καλά αποτελέσματα επίσης. Ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής έχει τα καλύτερα και πιο γρήγορα αποτελέσματα.